دام‌های نامحسوس در فضای مجازی
دام‌های نامحسوس در فضای مجازی(گزارش روز)
گالیا توانگر
طبق تحقیقات صورت گرفته در سال گذشته، ارتباط کلامی به 17 دقیقه و امسال به 12 دقیقه رسیده است. این موضوع سرمنشأ آسیب‌هایی است که ما می‌توانیم جلوی آن را با آموزش خانواده‌ها بگیریم. برای کارشناسان حوزه‌های مختلف چرایی استفاده یک کودک پنج ساله از تبلت یا تلفن‌های همراه قابل فهم نیست. والدینی که برای راحتی کار خود،کودکان را به حال خودشان وا می‌گذارند، باید بدانند این امر آسیب‌هایی به جامعه و خود کودک وارد می‌کند که به هیچ عنوان قابل بازگشت نیست.
خانواده خود یکى از محورهاى مهم بررسى آسیب هاى ناشى از تحولات خانواده است. تحولاتى که خود منشأ بروز دگرگونى‌هایی عمیق و اساسى در نوع روابط و ارزش هاى خانوادگى می‌باشند. بسیارى از این تحولات و دگرگونى‌ها از بیرون بر خانواده تحمیل مى شود. از زمانى که اینترنت وارد فضاى زندگى انسان شده تا به امروز - على رغم تمام محاسن و مزایاى آن- یکسرى دغدغه‌ها و نگرانى‌هایی را بر خانواده‌ها تحمیل کرده است. موضوعی كه در تمام جوامع موضوعیت داشته و محدود به جامعه و یا اقلیتی خاص نمی‌شود. به دلیل ویژگی‌های خاص فضای مجازی و نو بودن این پدیده بسیاری از والدین فرصت امكان و یا توان كافی برای شناخت دقیق این فضا و كاربردهای آن را به دست نیاورده‌اند و عدم آشنایی مناسب آنها با این فضا و در مقابل استفاده روزمره نوجوانان و جوانان و حتی كودكان از این فضا باعث شده است كه یك فضای محرمانه و خصوصی در داخل خانه برای فرزندان ایجاد شود و آنها بدون دغدغه و بدون احساس وجود ناظر بیرونی به سایت‌های مختلف در این فضا دسترسی یافته و بعضاً به دلیل ویژگی‌های سنی و شخصیتی و كنجكاوی‌های خود متأثر از فضاهای ناسالم موجود در اینترنت گردند.
طلاق عاطفی پیامد منفی استفاده نادرست از فضای مجازی
عماد اشجع رئیس دادگاه تجدیدنظر استان اصفهان در باب جرایمی که در فضای اینترنتی و مجازی رخ می‌دهد و بیشتر محیط امن خانواده رابه چالش می‌کشد در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان توضیح می‌دهد: «خوشبختانه در حال حاضر آمار این قبیل جرایم به حدی نیست که در شرایط بحرانی قرار داشته باشیم اما فراموش نکنیم که همه جوامع در حال رشد و گسترش‌اند. بدیهی است که با رشد روزافزون تکنولوژی ما شاهد بالا رفتن آمار این قبیل جرایم خواهیم بود. لذا از حالا باید برای پیشگیری و آموزش به آحاد جامعه برنامه‌ریزی داشته باشیم.»
وی با بیان اینکه نقش کامپیوتر یک نقش حامل و انتقال‌دهنده عوامل تاثیر گذار در نهاد خانواده و سایر نهادهای اجتماعی است، می‌گوید:
«زمانی جرایم در فضای مجازی به حد بحران می‌رسند که سیل این قبیل جرایم به نوعی شبیخون فرهنگی تبدیل شود. ما می‌دانیم که در حال حاضر رایانه و اینترنت به خصوصی‌ترین نقاط خانواده و اتاق کودکان و نوجوانان نفوذ پیدا کرده و همین امر سبب می‌شود در صورت بالا رفتن آمار جرایم اینترنتی فضای مجازی نقش بسیار ویرانگر و مخربی داشته باشد. چنانچه این روند منجر به تخریب استحکام خانواده گردد و یکپارچگی مهم‌ترین نهاد اجتماعی را نشانه برود، در حقیقت خانواده را از محتوای فرهنگی بومی تهی کرده و موجبات انحلال آن را فراهم می‌آورد.این همان نتیجه‌ای است که استکبار می‌خواهد از دل فضای مجازی برای جوامع متعهد و دین مدار رقم بزند.»
رئیس دادگاه تجدید نظر استان اصفهان در پاسخ به این سوال که اثرات منفی فضای مجازی بویژه در کانون خانواده‌ها کدامند؟می گوید: «از اثرات این هجمه فروپاشی خانواده هاست. پدیده طلاق چه به صورت رسمی و چه به شکل عاطفی از مهم‌ترین نتایج منفی استفاده و افراطی و نادرست از فضای مجازی است. پیامد منفی دوم آشوب و تشنج در دل خانواده است. در خانواده‌هایی که اختلافات هنوز به طلاق نینجامیده درپی موجی از مشاجرات و دعواهای هر روزه بیماری‌های روحی و روانی در اعضای خانواده بروز و ظهور پیدا می‌کنند. ما برای پرونده‌های طلاق از پزشکی قانونی تقاضای برگه صحت روانی می‌کنیم. متاسفانه به تجربه ثابت شده که این موج آشوب‌ها و تشنجات کم کم معلول یک سری بیماری‌های روحی و روانی نظیر شخصیت دو قطبی و شیزوفرنی و… می‌شوند. یعنی همان‌طور که ممکن است یکی از حالت‌های روحی و روانی موجبات اختلافات را فراهم آورد بر عکس آن نیز صادق است. گاه در پی مشاجرات دائمی و طولانی مدت بیماری‌های روحی و روانی بروز پیدا می‌کنند.»
اشجع در تکمیل صحبت هایش به پیامد منفی سوم اشاره داشته و می‌گوید: «در نهایت آسیبی که به فرزندان می‌رسد آن‌قدر عمیق است که حتی در گذر زمان هم نمی‌توان این آسیب‌ها را ترمیم کرد و فرزندان سالمی به جامعه تحویل داد. در واقع به جای تحویل آینده‌ساز به جامعه در خانواده‌هایی که دچار بحران‌های عاطفی به‌ویژه در پس اختلافات والدین هستند، فرزندان به عامل تخریب و ناامنی جامعه پیرامون خود تبدیل می‌شوند. این بچه‌ها خیلی راحت‌تر و بیشتر به دام انحرافات و کارهای خلاف در می‌افتند.»
والدین فرزندان خود را از آسیب‌های فضای مجازی حفاظت کنند
سرهنگ محمد قاسملو رئیس پلیس فتا آذربایجان شرقی امروزه با هشدار نسبت به اینکه افزایش سطح دسترسی کودکان و نوجوانان به شبکه گسترده جهانی از طریق دستگاه‌های تلفن همراه، تبلت، لپ‌تاپ و سیستم‌های رایانه‌ای، مدیریت بر منابع اطلاعاتی قابل دسترس آنها دشوارتر شده و از این رو تهدیدهای بیشتری شامل حال کودکان و نوجوانان می‌شود، می‌گوید:« جنایات سایبری و سوء استفاده از اعتماد کودکان، سرقت اطلاعات محرمانه، مشاهده محتوای غیراخلاقی و نامناسب، بخش عظیمی از تهدیدهای اینترنتی به شمار می‌روند که امروزه کودکان بسیاری با آنها دست و پنجه نرم می‌کنند. پدران و مادران نقش موثری در کنترل فرزندان در فرهنگ وب‌گردی و میزان دسترسی آنها به فضای مجازی و اینترنت دارند.به منظور کاهش آسیب‌های احتمالی به کودکان و ارتقای سطح ایمنی سیستم‌های خود، به هشدارهای پلیس بیش از پیش توجه کنند.»
رئیس پلیس فتا آذربایجان شرقی با بیان اینکه اینترنت برای کودکان و نوجوانان و استفاده مکرر آنها از وب، نوعی اعتیاد محسوب می‌شود، می‌گوید:«ضروری است والدین برای ساعات استفاده کودکان از اینترنت و وب‌گردی‌های روزانه حد و مرز تعیین کنند. والدین باید مدیریت مناسبی روی برنامه‌های نصب شده توسط کودکان خود داشته باشند و از ویژگی‌های موجود در برنامه نصب شده، آگاهی کامل داشته و از دسترسی کودکان خود به برنامه‌هایی که متناسب با محدوده سنی آنها نیست، جلوگیری کنند. یک بازی ساده که از منابع نامعتبر دانلود می‌شود، ممکن است راه نفوذی برای سرقت اطلاعات محرمانه ایجاد کند. بررسی شود که بازی‌های نصب شده توسط کودکان بر روی دستگاه‌های تلفن همراه یا تبلت یا رایانه‌های شخصی قابل اعتماد هستند یا خیر؟ برنامه‌های مخرب می‌توانند به منظور سرقت موقعیت مکانی و اطلاعات شخصی شما برنامه‌ریزی شوند که نصب یک ضدویروس مطمئن می‌تواند کمک بسیاری در مدیریت برنامه‌های نصب شده و میزان دسترسی آنها به بخش‌های مختلف دستگاه هوشمند اندرویدی شما داشته باشد.»
وی ادامه می‌دهد:«ضروری است مدیریت کاملی روی ارتباط کودکانتان با دوستان مجازی خود از طریق برنامه‌های ارتباطی نظیر واتس آپ، وایبر و تانگو داشته باشند. ممکن است مجرمان سایبری با تکنیک‌های مهندسی اجتماعی، کودکان شما را فریب داده و آنها را در معرض خطر قرار دهند. والدین می‌توانند به کمک «کنترل والدین» که همواره در محصولات ضد ویروس‌های خانگی موجود است، مدیریت کاملی روی عملکرد فرزندان خود در اینترنت داشته باشند. از این طریق والدین گزارش‌های مفصلی از وب سایت‌ها و محتوای مشاهده شده کودکان خود دریافت می‌کنند و با ایجاد فیلترهای گوناگون برای کنترل دسترسی کودکان به وب سایت‌های نامناسب می‌توان به سادگی تعیین کرد که آنها چه نوع محتوایی را مشاهده کنند و چه محتوایی برای آن مسدود شود.
افسردگی استفاده مداوم از فضای مجازی
معماری یک پژوهشگر فضای مجازی با اشاره به فضای ذهنی و روانی که دنیای مجازی ایجاد می‌کند، می‌گوید: «شاید تا به امروز بیشتر درباره بحث‌های اجتماعی و فرهنگی فضای مجازی شنیده باشید،اما بحث مهم‌تر فضای ذهنی و روانی این شبکه‌هاست. اینشتین جمله‌ای دارد که می‌گوید: «من از روزی می‌ترسم که تکنولوژی از تعامل انسانی پیشی بگیرد. چنین روزی جهان نسلی از احمق‌ها خواهد داشت!» این جمله نشان می‌دهد که طی سالیان گذشته افرادی مثل اینشتین دغدغه تکنولوژی و مسائل مرتبط با آن را پیدا کرده بودند. تکنولوژی در فضای مجازی از مغز استفاده زیادی کرده، به طوری که تمام شبکه‌های اجتماعی الهام گرفته از مغز و مهندسی معکوس مغز هستند تا از این طریق شروع به تولید دانش و تکنولوژی کنند که ما امروزه به آن تکنولوژی عصر جدید و عصر ارتباطات می‌گوییم.»
وی ادامه می‌دهد: «مغز ارگانی است که به فضای تکنولوژی سود رسانده است. اما آیا تکنولوژی نیز به مغز سود رسانده است یا خیر؟ آیا پاسخ ذهنی و روانی مناسب به ذهن ما داده است یا خیر؟ آیا تکنولوژی به رشد مغز ما کمک می‌کند؟ آیا با ورود فضای مجازی به زندگی، ما راضی‌تر هستیم؟»
این کارشناس به نتایج تحقیقات مستندی اشاره کرده ومی گوید: «طبق این تحقیقات، افسردگی به عنوان شایع‌ترین اختلال ذهنی می‌تواند از طرف فضای مجازی سرایت کند.اختلال حوزه شخصیت بین افرادی که فضای مجازی را بیش از حد تجربه می‌کنند، رواج زیادی پیدا کرده است. خودشیفتگی و احساس نیاز به حضور در مرکز توجه و دیده شدن نشان از آسیب‌های شبکه‌های مجازی است. 80 درصد پیام‌هایی که افراد در این شبکه‌ها برای یکدیگر ارسال می‌کنند، بیشتر از اینکه درباره دیگران یا اتفاقات مختلف باشد، درباره خودشان است. اختلال وسواس و اختلال ضد اجتماعی از دیگر آسیب‌های استفاده زیاد از این شبکه‌هاست. این آسیب‌ها می‌خواهند به ما بگویند فضای مجازی با حوزه روان و کارکرد مغز ما ارتباط جدی دارند. هر گونه ارتباط منفی که بین استفاده از فضای مجازی و سلامت روان اتفاق بیفتد، می‌تواند به ما هشدار دهد که شاید یک اختلال در فضای مجازی در حال رخ دادن است.»
باید روزی را به عدم استفاده از فضای مجازی اختصاص دهیم
یکی از آسیب‌های اینترنت، اعتیاد به آن است به طوری که از میان 47 میلیون استفاده‌کننده از اینترنت در آمریکا 2 تا 5 میلیون دچار اعتیاد اینترنتی شده‌اند و با معضلات زیادی گریبان گیر هستند. در جامعه ما نیز با گسترش روزافزون اینترنت شاهد این مسئله هستیم. نتیجه تحقیقات انجام شده در کشور نشان می‌دهد که بیشترین استفاده کنندگان از اینترنت جوانان هستند و 35 درصد از آنها به خاطر حضور در چت روم، 28 درصد برای بازی‌های اینترنتی، 30 درصد به منظور چک کردن پست الکترونیکی و 25 درصد نیز به دلیل جست‌وجو، در شبکه جهانی هستند.
متأسفانه ما شاهد این پدیده در میان جوانان هستیم، به طوری که برخی از جوانان، شب‌ها را تا صبح با اینترنت می‌گذرانند و تمام صبح را خواب هستند و این مسئله آغازگر آسیب‌های متعدد دیگر نیز می‌شود. از جمله این آسیب‌ها می‌توان به آسیب‌های خانوادگی، ارتباطی، عاطفی، روانی، جسمی و اقتصادی اشاره کرد.
افسردگی فیس‌بوکی، سندرم ویبره تخیلی و چندکارگی همزمان که به نظر از ویژگی‌های مثبت فضای مجازی است، از دیگر آسیب‌های فضای مجازی به شمار می‌آید. معماری پژوهشگر در باب چند کارگی همزمان توضیح می‌دهد: «مغز انسان در واحد زمان فقط یک کار را می‌تواند انجام دهد.سلول‌های مغزی برای اینکه بتوانید همزمان از وایبر، فیس بوک، ایمیل، تلویزیون، موسیقی و …. استفاده کنید، آفریده نشده‌اند. اگر مغز بتواند چندین کار را همزمان انجام دهد، مهارت کنترل را به عنوان یکی از مهارت‌های مهم از دست می‌دهد. در این صورت اطلاعات به اشتباه به قسمت‌هایی از مغز و حافظه فرستاده می‌شود که مناسب آن اطلاعات نیست.»
وی در تکمیل صحبت هایش می‌گوید: 40درصد از کودکان ما و 72 درصد از کودکان زیر هشت سال از این تکنولوژی‌ها مانند تلفن همراه، تبلت و … استفاده می‌کنند. ساعت‌هایی که بچه‌ها از فضاهای مجازی استفاه می‌کنند، بیش از ساعتی است که در مدرسه صرف می‌کنند. والدین باید اطلاعات خود را افزایش دهند از این جهت اطلاعات کسب شده از طریق اینترنت، اطلاعاتی نیست که به آنها در دستیابی به راهکارهای مناسب کمک کند. ما باید زمانی در روز، ماه یا سال در نظر بگیریم و آن را روز بدون استفاده از فضای مجازی بنامیم.»
